Κεφάλαιο 2

"τὸ βραδύτατον οὐδέποτε καταληφθήσεται θέον ὑπὸ τοῦ ταχίστου· ἔμπροσθεν γὰρ ἀναγκαῖον ἐλθεῖν τὸ διῶκον ὅθεν ὥρμησεν τὸ φεῦγον, ὥστε ἀεί τι προέχειν ἀναγκαῖον τὸ βραδύτερον." Ο Ματ έκλεισε τα Φυσικά του Αριστοτέλη και άρχισε να σκέφτεται πάνω στα παράδοξα του Ζήνωνα. Η σκέψη του Ελεάτη φιλοσόφου του φαινόταν τρομερά διεισδυτική. Αν πράγματι ο χώρος και ο χρόνος είχε το νόημα που συνήθως θεωρούμε ότι έχει, δηλαδή ήταν κάτι το συνεχές, τότε η μαθηματική σκέψη του Ζήνωνα θα καθιστούσε απαγορευτική την ίδια την κίνηση. "Σε μια κούρσα, δηλαδή, το πιο αργό δε θα ξεπεραστεί ποτέ από το πιο γρήγορο, γιατί ο πιο γρήγορος δρομέας που κυνηγάει τον πιο αργό θα πρέπει να έρθει στο σημείο από το οποίο ξεκίνησε ο αργός και έτσι πάντα θα είναι λίγο πιο μπροστά ο πιο αργός."

Τελικός σκοπός του φιλοσόφου είναι να αποδείξει πως δεν υπάρχει κίνηση και πως η κίνηση, η μεταβολή, και η πολλαπλότητα είναι ψευδαίσθηση. Για τον Ματ όμως, δευτεροετή φοιτητή της Φυσικής στο Caltech, τα παράδοξα του Ζήνωνα οδηγούν στο συμπέρασμα πως οι υποθέσεις που κάναμε για τον χρόνο και τον χώρο είναι λανθασμένες και πως δεν έχει νόημα να μιλάμε για συνέχεια, αλλά είναι πιο σωστό να σκεφτόμαστε με όρους κβαντισμένων μεγεθών. Αν, για παράδειγμα, δούμε τον χρόνο ως ένα κβαντισμένο μέγεθος, αν δηλαδή υπάρχει μια απόλυτη μονάδα χρόνου κάτω από την οποία δεν υπάρχει χρόνος, τότε μπορούμε να σκεφτούμε πως το πρόβλημα του Ζήνωνα λύνεται εύκολα, αφού όταν θα φτάσουμε στο επίπεδο των κβάντων του χρόνου, τότε ο "Αχιλλέας" ξεπερνά την "χελώνα" και ο φαύλος κύκλος ξεπερνιέται. Στο ίδιο συμπέρασμα θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε αν δούμε τον χώρο ως ένα κβαντισμένο μέγεθος. Όταν ο συλλογισμός μας αντιμετωπίσει τα κβάντα του χώρου, τότε ο "Αχιλλέας" θα ξεπεράσει τη χελώνα, γιατί δε θα υπάρχει πιο μικρή απόσταση για να μπορέσει η "χελώνα" να διανύσει και να προηγηθεί απειροελάχιστα του "Αχιλλέα". Φυσικά, θα μπορούσε να ισχύουν και τα δυο ενδεχόμενα, δηλαδή και ο χώρος και ο χρόνος να είναι κβαντισμένα μεγέθη.

O Burton στην εισαγωγή του στην ιστορία των Μαθηματικών θεωρεί ότι η λύση δίνεται με τις συγκλίνουσες ακολουθίες. Όμως για τον Ματ, από τη στιγμή που έχουν χρησιμοποιηθεί μαθηματικά για να περιγραφεί το πρόβλημα, τίθεται και το ζήτημα του ρόλου των μαθηματικών, τόσο στην προκειμένη περίπτωση, όσο και γενικότερα στη φυσική. Η μαθηματική λύση έχει φυσικό νόημα, ή είναι απλά μια περιγραφή της κατάστασης; Πόσο νόημα έχει να μιλάμε για όρια σαν να είναι κάτι πραγματικό; Μήπως πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε απλά ως εργαλεία περιγραφικά που μπορεί να έχουν πρακτικές εφαρμογές αλλά δε μας βοηθούν στην κατανόηση της φύσης του σύμπαντος; Με λίγα λόγια, πότε τα μαθηματικά εξηγούν και πότε απλά περιγράφουν τη φύση; O Mατ πληκτρολόγησε πρόχειρα τις σκέψεις του και έστειλε ένα μέηλ στον φίλο του Τζόναθαν που σπούδαζε Βιολογία στο ΜIT. Σε πέντε λεπτά είχε πάρει την εξής απάντηση:

 "Τα μαθηματικά που ξέρουμε ξεκινούν από συγκεκριμένα βιολογικά όντα, τους ανθρώπους, τα οποία χρησιμοποίησαν τον δεδομένο εγκέφαλό τους για να επεξεργαστούν ερεθίσματα και να επιλύσουν συγκεκριμένα προβλήματα, από στοιχειώδη αρίθμηση, έως μέτρηση γης, οικονομία και εμπόριο, αρχιτεκτονική και στρατιωτική και έφτασαν να χρησιμοποιούνται για την περιγραφή του φυσικού κόσμου στα πλαίσια των παρατηρήσεων, των σκέψεων και των πειραμάτων των φυσικών επιστημόνων. Όταν τα πειραματικά δεδομένα άρχισαν να ξεπερνούν τα όρια των ανθρωπίνων αισθήσεων, συνεχίσαμε να χρησιμοποιούμε τα μαθηματικά που είχαν φτιαχτεί με αφετηρία τις αισθήσεις και τον κόσμο της ανθρώπινης καθημερινότητας, για να περιγράφουμε την πραγματικότητα πέρα από το επίπεδο της ανθρώπινης καθημερινότητας. Σε αυτή την προσπάθεια δημιουργήθηκαν ζητήματα π.χ. οντολογίας κλπ τα οποία στην περίπτωση της κβαντομηχανικής ξεπεράστηκαν με την σχολή της Κοπεγχάγης. 

Αυτό δε σημαίνει ότι αν είχαμε ξεκινήσει με διαφορετικές συνθήκες, εγκεφάλου, αισθήσεων, ιστορικών αναγκαιοτήτων, δε θα μπορούσαμε να πάρουμε διαφορετικά μαθηματικά. Ένα άλλο ευφυές είδος θα ανέπτυσσε διαφορετικά μαθηματικά, περισσότερο ίσως διαφορετικά όσο περισσότερο διαφορετικό ήταν από εμάς. Το να αντιλαμβανόμαστε τους ιστορικούς και βιολογικούς περιορισμούς των μαθηματικών δε μειώνει τη σημασία τους, μιας και τα μαθηματικά μας είναι φτιαγμένα στα ανθρώπινα μέτρα μας και μας εξυπηρετούν καλά προς το παρόν. Πρόκειται όμως για κατασκεύασμα του μυαλού μας και οποιαδήποτε νοημοσύνη που ακολουθεί τους ίδιους κανόνες θα οδηγηθεί στα ίδια συμπεράσματα. Φυσικά, αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να σταματήσουμε την προσπάθεια περιγραφής του σύμπαντος. Μέχρι τώρα έχουμε εκπληκτικά αποτελέσματα, και είδαμε ότι μπορούμε να υπερβούμε περιορισμούς μας με τα υπάρχοντα μαθηματικά και να οδηγηθούμε σε πιο βαθιά κατανόηση του φυσικού κόσμου. Όμως δεν υπάρχει εγγύηση ότι θα καταλήξουμε σε εξήγηση και όχι σε περιγραφή, ή ότι θα αποκαλύψουμε την πραγματική φύση του φυσικού κόσμου.

Θα παίξουμε Gο το βράδυ;"

Ανθρώπινα και μη ανθρώπινα μαθηματικά... Πολύ ενδιαφέρουσα οπτική, σκέφτηκε ο Ματ. Δεν είχε χρόνο όμως να το επεξεργαστεί περαιτέρω. Ντύθηκε βιαστικά, έστειλε ένα σύντομο "τα λέμε στο OGS" και έφυγε για το αμφιθέατρο.

Βαριέμαι

Γιατί βαριέμαι;

Γιατί τα πράγματα είναι βαρετά.

Τι σημαίνει "βαρετά";

Σημαίνει ότι είναι κενά ενδογενούς νοήματος. Ότι στερούνται αυτού του κάτι που δημιουργεί ενθουσιασμό.

Αυτό όμως δεν τα καθιστά ενδογενώς βαρετά. Η έλλειψη ενθουσιασμού δε σημαίνει παρουσία ανίας.

Δηλαδή τα πράγματα δεν είναι από τη φύση τους βαρετά;

Όχι, τα πράγματα από τη φύση τους έχουν ένα κενό όσον αφορά εμάς. Εμείς διαβάζουμε ενθουσιασμό ή ανία εκεί όπου δεν υπάρχει κάτι τέτοιο. Εμείς είμαστε υπεύθυνοι σε φιλοσοφικό επίπεδο για τη στάση μας απέναντι στα πράγματα, για το τι διαβάζουμε μέσα στο κενό τους. Ο ενθουσιασμός όπως και η ανία παραμένουν ανθρώπινες αντιδράσεις και δεν έχουν σχέση με την μη ανθρωποκεντρική φύση των πραγμάτων.

Άρα;

Άρα εμείς θα επιλέξουμε τι θα νιώσουμε, στα πλαίσια των περιορισμών της νευροβιολογίας και της φυσικής μας.

Με λίγα λόγια, το σύμπαν συνεχίζει τη λειτουργία του.

Ακριβώς.

Επαναδιατύπωση του προβλήματος

Το ζήτημα δημιουργείται από τη συνείδηση και τη νοημοσύνη. Αυτό κάνει τον άνθρωπο να αισθάνεται πως εποπτεύει τον φυσικό κόσμο και θέτει το ερώτημα σχετικά με τη διαφορά του εγώ από τον κόσμο. Όμως αυτό είναι ένα πλαστό ζήτημα. Γιατί δεν υπάρχει σοβαρός διαχωρισμός μεταξύ εγώ και φυσικού κόσμου. Υπάρχει μόνο ο φυσικός κόσμος. Τμήμα του φυσικού κόσμου είναι ο άνθρωπος. Με το μεγαλύτερο κομμάτι του να λειτουργεί ασυνείδητα. Και μόνο ένα μικρό κλάσμα του ανθρώπου να αποτελεί τη συνείδηση και τη νοημοσύνη, το κομμάτι εκείνο που νομίζει ότι ξεχωρίζει από τον υπόλοιπο κόσμο, ενώ δεν ξεχωρίζει.

Το πρόβλημα του εγώ είναι διπλό. Από τη μία, αγνοεί συνήθως το μεγαλύτερο τμήμα της ανθρώπινης ύπαρξης που συνεχίζει να λειτουργεί έξω από την θέλησή του. Από την άλλη, το ίδιο το εγώ είναι ένας φυσικός μηχανισμός, η ίδια η φύση προβληματίζεται για τον εαυτό της χωρίς να το συνειδητοποιεί. Και να που με την πρόοδο της ανθρώπινης σκέψης φτάσαμε στη συνειδητοποίηση ότι παντού λειτουργεί η φύση, ότι δεν υπάρχουν στεγανά, ότι ο διαχωρισμός εγώ - κόσμου είναι μια ψευδαίσθηση, ότι είμαστε φύση.

Η αναζήτηση του νοήματος δεν είναι παρά άλλη μία ψευδαίσθηση, άλλος ένας μηχανισμός που δημιούργησε η φύση στα πλαίσια μιας ποικιλίας μηχανισμών που αφορούν τη ζωή στον πλανήτη μας και εμείς δεν μπορούμε παρά να συνεχίζουμε να λειτουργούμε με τρόπους που δεν επιλέξαμε και για τους οποίους δε μας πέφτει λόγος. Όλες οι επιλογές μας ήταν, είναι και θα είναι σε αυτό το πλαίσιο.

Κεφάλαιο 1

"Οἰκτίρμων καὶ ἐλεήμων ὁ Κύριος, μακρόθυμος καὶ πολυέλεος· οὐκ εἰς τέλος ὀργισθήσεται, οὐδὲ εἰς τὸν αἰῶνα μηνιεῖ· οὐ κατὰ τὰς ἀνομίας ἡμῶν ἐποίησεν ἡμῖν, οὐδὲ κατὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν ἀνταπέδωκεν ἡμῖν". Ο μοναχός Μιχαήλ είχε ιδρώσει. Προσευχόταν εδώ και ώρα για τη Νάσια, ένα χαριτωμένο πλάσμα, μια κοπέλα δυναμική, ανεξάρτητη, ενθουσιώδη με τη ζωή, παθιασμένη με την κοινωνική δικαιοσύνη. Συγκέντρωνε όλα τα χαρακτηριστικά που ο μοναχός Μιχαήλ ονειρευόταν και για τα υπόλοιπα πνευματικά του παιδιά. Σεβόταν τον πατέρα Μιχαήλ, αν και μερικές φορές του αντιμιλούσε. Δεν ήταν σαν τους άλλους. Πονούσε πραγματικά τους ανθρώπους, συμμεριζόταν τη δυστυχία και δε φοβόταν κανέναν όταν επρόκειτο να υπερασπιστεί τους πιο αδύναμους.Τα δύο τελευταία χρόνια, είχαν αναπτύξει μια σχέση αγάπης. Πνευματική πατρότητα το έλεγε ο Μιχαήλ. Και δεν την ξεχνούσε ποτέ όταν προσευχόταν. Μεσίτευε ενώπιον του Θεού για αυτήν. Και Του ζητούσε να την προστατεύσει, να καλλιεργήσει την προσωπικότητά της και να τη συγχωρέσει που είχε σεξουαλικές σχέσεις με το αγόρι της. Το φορτίο αυτής της αμαρτίας είχε αναλάβει να το σηκώσει ο ίδιος. Πονούσε και παρακαλούσε τον Θεό να μην της το καταλογίσει.

Ο αέρας επιτέλους φύσηξε. Αν και ο Μιχαήλ βρισκόταν στο βουνό, έκανε αφόρητη ζέστη εκείνον τον Αύγουστο. Δεν πρόσεξε το αεράκι. Αν το πρόσεχε, θα θυμόταν την Παλαιά Διαθήκη: "καὶ μετὰ τὸ πῦρ φωνὴ αὔρας λεπτῆς, κἀκεῖ Κύριος". Δροσιζόταν, χωρίς να το συνειδητοποιεί. Συνέχιζε να προσεύχεται: "ὅτι αὐτὸς ἔγνω τὸ πλάσμα ἡμῶν, ἐμνήσθη ὅτι χοῦς ἐσμεν." Υπέφερε, αλλά με το θάρρος εκείνου που όλη του τη ζωή υπηρετεί τον Χριστό, ζητούσε από Αυτόν να συγχωρέσει το πνευματικό του παιδί. Σταμάτησε μόνο όταν ένιωσε την καρδιά του να ελαφρύνεται και να είναι έτοιμη να πετάξει. Η χάρη του Αγίου Πνεύματος τον πληροφορούσε ότι οι προσευχές του εισακούστηκαν από τον Δεσπότη Χριστό. Αρκετά είχε υποφέρει. Παρατήρησε τη φύση. Τον Αύγουστο τα πάντα είναι σε πλήρη ακμή. Ήταν τόσο όμορφα. Ξεκίνησε να κατεβαίνει για το γειτονικό χωριό. Οι κάτοικοι τον αντιμετώπιζαν στην αρχή με καχυποψία. Τι διάβολο θέλει ένας καλόγερος στην περιοχή τους; Γιατί να χτίσει εκεί το κελί του; Έκρυβε κάτι; Ήταν τρελός; Ποιος πήγαινε στα βουνά τον εικοστό πρώτο αιώνα; Σιγά σιγά τον συνήθισαν. Δεν είχε τίποτα το μυστηριώδες. Ούτε ιδιαίτερα όμορφος ήταν, για να τους φάει τις γυναίκες. Μάλλον κάποια βίδα θα του είχε λασκάρει. Έπειτα, ήταν και το ράσο. Όποιος το φοράει παίρνει από την ιερότητά του. Κανείς λοιπόν δεν τόλμησε να του μιλήσει επιθετικά όσο καιρό έζησε στην απομόνωση της ορεινής Κορινθίας. Ποια απομόνωση δηλαδή, που με το ίντερνετ και τα κινητά τα νέα ταξίδευαν με την ταχύτητα του φωτός!

"Καλώς τον πάτερ!" έκανε ο καφετζής του χωριού. "Να φτιάξω καφεδάκι;"

"Φτιάξε. Έχει έρθει αλληλογραφία για μένα;" ρώτησε ο μοναχός.

"Κάτσε εσύ και θα κοιτάξω".

Ο Μιχαήλ έπινε τον καφέ του και κοίταζε το βουνό. Όταν τελείωσε, ευχαρίστησε τον καφετζή, πήρε τα γράμματα που είχαν έρθει για αυτόν και ξεκίνησε τον ανηφορικό δρόμο για το κελί του. Μόλις έφτασε, πότισε πρώτα τον μικρό του κήπο και συνέχισε το βιβλίο που διάβαζε, με τους λόγους του αγίου Ισαάκ του Σύρου. Είχε βάλει σημάδι εκεί που το είχε αφήσει την προηγούμενη:

"Μην αποκαλέσεις τον Θεό 'δίκαιο', γιατί η δικαιοσύνη Του δε φαίνεται στη δική σου ζωή. Και αν ο Δαβίδ τον ονομάζει δίκαιο και ευθύ, όμως ο Υιός Του μας φανέρωσε ότι είναι περισσότερο αγαθός και χρηστός. Αγαθός είναι, λέει, στους πονηρούς και τους ασεβείς. Και πώς λες τον Θεό δίκαιο, όταν συναντήσεις την παραβολή με τους μισθούς των εργατών; 'Φίλε, δε σε αδικώ, όταν θέλω να δώσω σε αυτόν που ήρθε τελευταία στιγμή τόσα όσα δίνω και σε εσένα. Εάν το μάτι το δικό σου είναι πονηρό, εγώ είμαι αγαθός'. Πώς, πάλι, μπορεί να πει κάποιος τον Θεό 'δίκαιο' όταν διαβάσει την παραβολή του ασώτου υιού, ο οποίος σκόρπισε τα πλούτη του στην ασωτία, όταν, στη συντριβή και μόνο που έδειξε, πώς έτρεξε, και έπεσε καταπάνω του, και του έδωσε εξουσία σε όλον τον πλούτο του; Γιατί κανένας άλλος δεν είπε αυτά για Αυτόν, ώστε να διστάσουμε, αλλά ο ίδιος ο Υιός Του, Αυτός έδωσε αυτή τη μαρτυρία για Αυτόν. Πού είναι η δικαιοσύνη του Θεού; Διότι ήμασταν αμαρτωλοί και ο Χριστός πέθανε για εμάς!"

Άφησε το βιβλίο στην άκρη.

Γονάτισε.

Ως πότε, Κύριε; Τα παιδιά σου αδικούνται καθημερινά. Πεινάνε. Υποφέρουν. Οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι με τις αδικίες τους, με τις απατεωνιές τους, με τη δύναμή τους. Η καλοσύνη θεωρείται αδυναμία. Οικογενειάρχες χάνουν τις δουλειές τους, σπίτια ρημάζουν από τους εγωισμούς των γονιών και την πληρώνουν τα παιδιά, νέοι καταστρέφονται με τα ναρκωτικά. Όπου κοιτάξω βλέπω την αδικία. Μητροπολίτες έχουν γκόμενες, ή, ακόμα χειρότερα, γκόμενους, ηγούμενοι ασχολούνται με μπίζνες, μοναχοί παίρνουν ψυχοφάρμακα. Ο Αμπελώνας Σου είναι διαλυμένος. Τι περιμένεις; Δεν καταλαβαίνουν τις ευεργεσίες Σου. Έχουν γίνει τυφλοί μέσα στο σκοτάδι του εγωισμού τους. Ο κόσμος είναι παραδομένος στον πονηρό. Πού είναι ο Ηλίας που περιμένουμε; Πότε θα τους ελέγξει επιτέλους κάποιος τους ισχυρούς που ρουφάνε το αίμα των αθώων;

Θυμήθηκε την Αποκάλυψη του Ιωάννη: "ὁ ἀδικῶν ἀδικησάτω ἔτι, καὶ ὁ ῥυπαρὸς ῥυπαρευθήτω ἔτι, καὶ ὁ δίκαιος δικαιοσύνην ποιησάτω ἔτι, καὶ ὁ ἅγιος ἁγιασθήτω ἔτι". Καθένας θα κάνει τη δουλειά του. Μέχρι να επιστρέψει ο Χριστός. Αυτό γίνεται τόσους αιώνες.

Συνέχισε την προσευχή του:

"Βοήθησε, Κύριε, τους αδύναμους."

Το βράδυ στριφογύριζε στο κρεβάτι του. Ο ίδιος εφιάλτης τον ταλαιπωρούσε πάνω από μια εβδομάδα. Βρισκόταν, σαν απλός λαϊκός, στην Πόλη, τη μέρα της Άλωσης. Ο κόσμος πήγαινε στο πανηγύρι της Αγίας Θεοδοσίας χωρίς να υποψιάζεται αυτά που θα ακολουθούσαν, ενώ ο Μιχαήλ κατευθυνόταν ανάποδα, προς τον Αυτοκράτορα. Όταν φτάνει σε αυτόν, η κατάσταση είναι ήδη δραματική. Οι στρατιώτες πολεμάνε σώμα με σώμα για τη σωτηρία της Αυτοκρατορίας. Ο Παλαιολόγος μάχεται ηρωικά, αλλά συνειδητοποιεί ότι ο πόλεμος χάθηκε. Ο Μιχαήλ θέλει να τον βοηθήσει, αλλά ο Αυτοκράτορας έχει βάλει την πολιτική πάνω από την πίστη· έχει δεχθεί την Ένωση με τους Λατίνους, λέει το φιλιόκβε στο Πιστεύω και παλεύει μαζί με τους αιρετικούς εναντίον των Μουσουλμάνων. Ο Μιχαήλ νιώθει πως δεν μπορεί να ταυτιστεί με τον Αυτοκράτορα, όσο απελπιστική και αν είναι η θέση του. Την ίδια στιγμή, δεν μπορεί να ταυτιστεί και με τους ανθενωτικούς. Διαισθάνεται ότι οι Μητροπολίτες και ο Πατριάρχης δεν έχουν μόνο την Αλήθεια του Ιησού στο μυαλό τους. Υποπτεύεται πολύ πιο κοσμικά κίνητρα πίσω από την άρνησή τους να ενωθούν οι Εκκλησίες. Όλοι φαίνεται να έχουν χάσει το μυαλό τους. Ο κόσμος γιορτάζει στα πανηγύρια, οι ενωτικοί χρησιμοποιούν την Εκκλησία για να σώσουν την Αυτοκρατορία, οι ανθενωτικοί παίζουν κρυφά πολιτικά παιχνίδια και αφορίζουν τον Παλαιολόγο με το πρόσχημα της πίστης προσβλέποντας σε μεγαλύτερη κοσμική εξουσία... Λίγο πριν ένας Οθωμανός στρατιώτης σφάξει τον Αυτοκράτορα, ο Μιχαήλ ξυπνάει ταραγμένος.

Κανονικά θα έπρεπε να κοιμάμαι. Όχι, αυτό το έλεγα μισή ώρα πριν. Τώρα είμαι πραγματικά ένα ερείπιο αλλά δεν μπορώ να κοιμηθώ αν δεν αντιμετωπίσω το πρόβλημά μου, αν δε βρω λύση στο σπουδαιότερο φιλοσοφικό ζήτημα όλων των εποχών, αν δε το διατυπώσω με σαφήνεια και δεν το επιλύσω με τρόπο πειστικό.

Λένε πως η επίλυση κάθε προβλήματος κρύβεται στη σωστή διατύπωσή του. Το δικό μου πρόβλημα είναι πως τα πράγματα δεν έχουν νόημα. Τι πάει να πει αυτό; Ότι όταν για παράδειγμα ερωτεύεσαι ή διαβάζεις το αγαπημένο σου βιβλίο και αισθάνεσαι φοβερά, αυτό που πραγματικά συμβαίνει είναι ότι ο εγκέφαλός σου αντιδρά σε ορισμένα ερεθίσματα και παράγει ουσίες που σε κάνουν να νιώθεις απίθανα. Αυτό είναι ένα φυσικό φαινόμενο, εξίσου φυσικό με την πτώση ενός μήλου ή την εκκίνηση ενός υπολογιστή.

Όπως αντιλαμβάνεσαι, η επίγνωση του τι συμβαίνει πραγματικά δε με αφήνει να νιώσω πλήρης με τις απολαύσεις της ζωής, δε με αφήνει να απορροφηθώ για πολύ ώρα με κάτι, να πωρωθώ και να ακολουθήσω το ρεύμα της ζωής με χαρά. Μη βιαστείς να σκεφτείς ότι νιώθω θλίψη. Και η θλίψη έχει το ίδιο νατουραλιστική εξήγηση με τη χαρά. Δεν αντιμετωπίζω ψυχολογικό πρόβλημα, αλλά φιλοσοφικό. Και γι' αυτό θα χρειαστώ φιλοσοφικές λύσεις.

Είπα πως είναι σαφές για κάποιον που γνωρίζει την σύγχρονη επιστήμη ότι τα πράγματα δεν έχουν νόημα. Αν το νόημα δεν είναι κάτι που ενυπάρχει στα πράγματα, τότε γιατί στο καλό θέτουμε το ζήτημα του νοήματος; Από πού προκύπτει, πώς μάθαμε να δίνουμε αξία σε αυτό, με ποιον τρόπο εισχώρησε στη συζήτηση;

Εικάζω ότι πρόκειται για άλλη μια αυταπάτη, μια παγίδα της φύσης, έναν μηχανισμό που δημιουργήθηκε με τη φυσική επιλογή, ώστε να νομίζουμε εμείς ότι υπάρχει κάτι στα πράγματα που μας γεμίζει, να απορροφόμαστε από αυτά, να ζούμε και να δίνουμε απογόνους. Ή πρόκειται για ένα παράπλευρο προϊόν της ανάπτυξης της ανθρώπινης διάνοιας. Ο άνθρωπος με κεκτημένη ταχύτητα, ενώ ζει με τον ενθουσιασμό και τη χαρά που το σώμα του δημιουργεί για αυτόν, καθώς αναπτύσσεται η διάνοιά του προσπαθεί να αποδώσει διανοητικό περιεχόμενο στη χαρά που βιώνει, κάνει λάθος και δημιουργεί τον ασκό του Αιόλου. Ή μπορεί να πρόκειται για ένα πολιτισμικό meme, που να μεταδόθηκε και να σάρωσε τον Δυτικό Πολιτισμό με τον Πλάτωνα και τον Χριστιανισμό. Ποιος ξέρει;

Όπως και να έχει, καλούμαστε να παλέψουμε με το θηρίο. Και όμως, νόημα στα πράγματα δεν υπάρχει. Άρα δεν έχει νόημα να ασχολούμαστε με την έλλειψη στα πράγματα κάτι ανύπαρκτου. Είναι σαν να γκρινιάζω για την έλλειψη ροβίτμ στα πράγματα. Αφού το "ροβίτμ" είναι κάτι ανύπαρκτο, μια επινόηση της φαντασίας μου, το να προβληματίζομαι για την ανυπαρξία του στα πράγματα δεν έχει λογική. Λέω δηλαδή πως μπορεί ο εγκέφαλός μας να μας στήνει την παγίδα του νοήματος, αλλά εμείς μπορούμε να την αποφύγουμε εντελώς.

Ωραία, πες πως αποφεύγω να προβληματιστώ για την έλλειψη νοήματος στα πράγματα. Τι κάνω αντί για αυτό; Τι μπορώ να κάνω;

Μπορώ να κάνω κάτι ή να μην κάνω κάτι. Μπορώ να αισθανθώ ικανοποίηση ή απογοήτευση από κάτι, ή να μην αισθανθώ. Μπορώ να κάνω ένα σωρό επιλογές όπως όλοι οι άνθρωποι. Αλλά δεν μπορώ πια να θέτω το ζήτημα της ανυπαρξίας νοήματος των επιλογών μου, όπως δεν μπορείς και εσύ, φίλη αναγνώστρια, να νομίζεις ότι θεωρώ εγώ όπως όλος ο κόσμος ότι οι επιλογές μου έχουν νόημα. Στην έφερα! Νόμιζες ότι θα σε πω αναγνώστη, ε; Λες και σε ήξερα και από χθες! Εγώ γράφω το κείμενο αυτό για να αντιμετωπίσω αυτό που δε με αφήνει να κοιμηθώ. Το αν θα το διαβάσεις και εσύ είναι δευτερεύον για μένα. Δε σε ξέρω. Ούτε είμαι επαγγελματίας συγγραφέας. Δεν ξέρω πώς να αντιμετωπίσω το γράψιμο ενός κειμένου. Αλλά φεύγω από το θέμα μου...

Είναι τόσο απλό; Μπορώ, ή μάλλον έχω τη λογική υποχρέωση, να μην σκέφτομαι το ζήτημα του νοήματος όταν παίρνω μια συγκεκριμένη επιλογή ή όταν βιώνω κάτι; Νιώθω πως χρειάζεται περαιτέρω επεξεργασία, δεν μπορώ να το καταπιώ στην παρούσα φάση.

Ο χρόνος περνάει και συνεχίζω να είμαι άυπνος. Ω ταλαιπωρία!

Στο θέμα μας!

"Τα πράγματα δεν έχουν νόημα". Ακόμα και όταν νομίζουμε εμείς ότι δίνουμε νόημα στα πράγματα. Η νοηματοδότηση είναι ωραία και καλή, αλλά παραμένει υποκειμενική. Παραμένει μέσα στη διάνοιά μας. Δεν υπάρχει πέρα από το βασίλειο του εγκεφάλου μας. Είναι κάτι που το νομίζουμε, σε αντίθεση με κάτι που υπάρχει. Μπορεί να μας ευχαριστεί, μπορεί να μας κινητοποιεί και να ενισχύει τη δημιουργικότητά μας, μπορεί να συμβάλλει στην ανάπτυξη του πολιτισμού, της πολιτικής ή της οικονομίας, αλλά δεν υπάρχει στην ίδια τη φύση.

Εφόσον αποδεχόμαστε την υποκειμενικότητα του νοήματος που εμείς δίνουμε, δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα. Αισθητική, ηθική και λοιπά δημιουργήματα του εγκεφάλου μας είναι σχετικά, υποκειμενικά, δεν υπάρχουν έξω από εμάς. Όταν απαιτούμε από τους άλλους να αποδεχτούν ως οικουμενικές τις δικές μας επινοήσεις, δημιουργούνται προβλήματα. Αλλά δε θέλω να μετατρέψω αυτό το κείμενο σε μάθημα Ιστορίας.

"Τα πράγματα δεν έχουν νόημα". Δηλαδή πουθενά σε ολόκληρο το Σύμπαν δεν υπάρχει κάτι που να ανταποκρίνεται σε αυτό που εννοούμε με τον όρο νόημα. Δηλαδή τόση ώρα ασχολούμαι με κάτι που είναι ανύπαρκτο. Εκτός και αν η σύγχρονη επιστήμη είναι ελαττωματική και περιγράφει τον κόσμο με μη πλήρη τρόπο και το νόημα υπάρχει αλλά οι γνώσεις μας δεν μπορούν να το εντοπίσουν. Μα οι περιγραφές μας είναι τόσο αναλυτικές που δε λέμε ότι μπορεί να υπάρχει και κάτι άλλο αλλά ότι από αυτό που ξέρουμε αποκλείεται η έννοια του νοήματος. Δηλαδή, αν ο εγκέφαλός μου που έχει μια συγκεκριμένη  δομή αντιδρά με συγκεκριμένο τρόπο σε ένα συγκεκριμένο ερέθισμα, όπως μας λένε οι μέχρι τώρα γνώσεις μας, ό,τι και να μάθουμε στο μέλλον δε θα μπορέσει να προσθέσει κάτι στο γεγονός ότι το βίωμα το δικό μου είναι αποτέλεσμα της συγκεκριμένης φυσικής διαδικασίας. Με λίγα λόγια, οι γνώσεις μπορεί να αυξηθούν, αλλά χώρος για το νόημα δεν μπορεί να ανακαλυφθεί, με την έννοια ότι ξέρουμε γιατί νιώθουμε "γεμάτοι" με τα πράγματα και αυτό δεν έχει σχέση με το αν υπάρχει νόημα ή όχι!

Καταλήγουμε δηλαδή στην αποδοχή του φυσικού κόσμου όπως μας τον περιγράφει η επιστήμη και μετά από αυτό καλούμαστε να κάνουμε επιλογές. Οι επιλογές αυτές θα γίνουν αναγκαστικά με τα δικά μας υποκειμενικά κριτήρια, όπως γίνονται όλες οι επιλογές μας. Άρα, ό,τι και να αποφασίσω, μπορώ να το αποφασίσω επειδή "έτσι μου αρέσει", επειδή "έτσι είναι ο εγκέφαλός μου στην παρούσα στιγμή", χωρίς να λαμβάνω υπόψη μου το ζήτημα του νοήματος.

Καλούμαι ουσιαστικά, από την ίδια τη ζωή, να συνεχίσω το παιχνίδι των επιλογών, να συνεχίσω να επιλέγω ανάμεσα σε ενδεχόμενα, ή να νομίζω πως επιλέγω, δεν είναι το θέμα μας η διαδικασία της επιλογής, χωρίς να μπορώ να κάνω κάτι για αυτό, χωρίς να μου πέφτει λόγος. Είτε ξεχάσω το ζήτημα του νοήματος, είτε συνεχίσει να με ενοχλεί, είτε αρχίσει να με στενοχωρεί, είτε ακόμα μου δημιουργήσει χαρά, η αναγκαιότητα της ζωής δεν του δίνει καμία σημασία. Πρόκειται μόνο για επιλογές, για δράσεις, ή πιο σωστά αλληλεπιδράσεις, μέχρι να τις σταματήσει ο θάνατος. Και εδώ μπαίνει το θέμα των κριτηρίων για τη λήψη αποφάσεων, για το αξιακό σύστημα, για τις επιλογές, μία σειρά θεμάτων η οποία, όσο και αν φαίνεται περίεργο, δε με απασχολεί. Θέλω απλά να κοιμηθώ.

Και για να μπορέσω να ησυχάσω και να πάω για ύπνο, ξαναλέω αυτό που μόλις έγραψα. Άπαξ και αποδεχτούμε την φυσική πραγματικότητα όπως μας τη δίνει η επιστήμη μας,  το επόμενο βήμα το θέτει η ίδια η ζωή. Bussiness as usual, σου λέει. Συνέχισε τις επιλογές. Μπορείς να πας στη δουλειά σου, να δεις μια ταινία, να βγεις ένα ραντεβού, να ακούσεις λίγη -ή απίστευτα πολλή- μουσική, μπορείς ακόμα και να συνεχίσεις να γκρινιάζεις για το νόημα. Αλλά το ζήτημα έχει λυθεί. Το παιχνίδι των επιλογών συνεχίζεται. Η δικιά μου επιλογή; Πηγαίνω για ύπνο.